Het Imposter syndroom

Ik ben bevoorrecht met een rijk sociaal netwerk. Een sociaal netwerk dat bestaat uit mannen en vrouwen die allemaal op hun eigen manier doen wat ze leuk vinden, bij hen past en waar ze voldoening uithalen. Ook in mijn werk mag ik mensen ontmoeten die elk in hun eigen unieke en originele manier getalenteerd zijn. En steeds vaker valt het mij op dat zij zelf de eigenschappen of zaken die ik in hen bewonder, zelf niet zien, in tegendeel. Zo ben ik al jaren bevriend met Tessa. Tessa is recent afgestudeerd als verpleegkundige en start binnenkort met een specialisatie als kinderverpleegkundige. Al zo lang zij zich kan herinneren wordt zij geplaagd door faalangst en negatieve zelfkritische gedachten. Gedachten die haar bijvoorbeeld vertellen dat de volgende keer dat zij aan het werk is, haar leidinggevende haar komt vertellen dat zij per direct is ontslagen omdat ze nog nooit zo’n incompetente verpleegkundige heeft ontmoet. Tessa gaat dagelijks met veel spanning naar haar werk en slaapt slecht omdat zich allerlei rampscenario’s in haar hoofd afspelen waarin zij fouten maakt met een dodelijke afloop, negatief beoordeeld wordt of waarin zij door de mand valt. Zij is voortdurend op haar hoede, vergelijkt zichzelf met anderen en werkt extra hard om er zeker van te zijn dat zij geen fouten maakt. Overuren maken is gebruikelijk en hoewel zij vertelt lovende feedback te krijgen, gelooft zij het niet. Ik bewonder Tessa om haar doorzettingsvermogen, kennis en de zorgzame manier waarop zij met patiënten omgaat. Tessa kijkt vooral naar wat er mis zou kunnen gaan.

Waar Tessa tegen aanloopt is, ook voor mij en waarschijnlijk vele anderen, in zekere mate herkenbaar. Tessa’s klachten kunnen worden omvat als het ‘imposter syndroom’, ook wel bekend als het ‘oplichtingssyndroom’. Het werd in 1978 voor het eerst beschreven door Pauline Clance en Suzanne Imes. Het imposter syndroom is het fenomeen van succesvolle, vaak hoogopgeleide individuen die hun objectiveerbare succes niet internaliseren maar toewijden aan externe factoren zoals geluk, toeval of aan de hulp van anderen. Ze kunnen moeilijk trots zijn op zichzelf, ze streven naar perfectie, twijfelen vaak aan zichzelf, zijn bang om fouten te maken en hebben daardoor regelmatig last van uitstelgedrag of gaan extra hard werken. Het treft zowel mannen als vrouwen en gaat vaak gepaard met andere problemen (onder andere depressie, angst en een laag zelfbeeld). Tevens wijst onderzoek uit dat er een sterk verband is tussen het imposter syndroom en minder werktevredenheid, minder goede werkprestaties en meer burn-out klachten (zie ook dit artikel). Hoewel het geen officiële ‘diagnose’ is, hebben mensen er wel degelijk last van. Opgroeien in een onveilige omgeving, ouders die prestatiegericht of overbeschermend zijn en controle uitoefenen, of het herhalend ontvangen van rechtstreekse kritiek van iemand in je eigen omgeving kan bijdragen aan de ontwikkeling van dergelijke gevoelens. 

Leven met het imposter syndroom is erg vermoeiend en resulteert er vaak in dat je niet durft of doet wat je wel zou willen. Samen kijken Tessa en ik naar ingrediënten die kunnen helpen in het leren omgaan met deze gevoelens en gedachten. Van Brené Brown leren we dat het tonen van kwetsbaarheid en het delen van schaamte helpt in het vinden van verbondenheid met anderen. Carol Dweck leert ons vanuit een andere mindset te kijken naar leerprocessen. In plaats van te denken vanuit een zogenoemde fixed mindset (ik kan het niet en ik ga het nooit kunnen) leren we te denken vanuit een ‘growth-mindset’ (ik kan het nog niet en elk stapje is er één). Verder besluiten we in het kader van faalplezier en de ‘growth-mindset’ een ‘I fucked-up pot’ aan te maken waarin zij met opzet fouten gaat maken en de ontwikkelmogelijkheden- en uitdagingen onderzoekt. Een ander belangrijk ingrediënt dat we tegenkomen is het ontwikkelen van zelfcompassie, mijn persoonlijke favoriet. Hier schreef ik eerder al een blogje over. 

Een expert op het gebied van het imposter syndroom is Dr. Valerie Young. Zij geeft tien tips over hoe je kunt leren omgaan met dit fenomeen (vrij vertaald). Tips die grotendeels aansluiten bij de ingrediënten hierboven:

1. Verbreek de stilte en deel je onzekerheid. Schaam je niet over je gevoelens een bedrieger te zijn en deel ze. Te weten dat je er niet alleen in staat helpt al een hoop.
2. Scheid je gevoelens van de feiten. Het feit dat je je stom voelt betekent niet dat je het ook bent.
3. Herken ‘oplichtingsgevoelens’ en normaliseer je zelftwijfel in situaties waarin je daadwerkelijk de enige vrouw, man of vakinhoudelijk expert bent. Vaak is het menselijk dat je je zo voelt. 
4. Leg de nadruk op de voordelen. Perfectionisme wijst erop dat je waarde hecht aan de kwaliteit van je werk en nauwkeurigheid wordt vaak juist gewaardeerd. Alleen moet je ervoor zorgen dat je niet op alle levensgebieden streeft naar perfectie maar streeft naar het excelleren op één of twee levensgebieden. Wees nauwkeurig en zorgvuldig als het er echt toe doet en vergeef jezelf als de onvermijdelijke fout zich een keer voordoet.
5. Ontwikkel een nieuwe manier om om te gaan met fouten en falen. Henry Ford zei ooit: ‘Falen is slechts de mogelijkheid om op een slimmere wijze opnieuw te beginnen.’
6. Neem je eigen leefregels onder de loep. Als je regel was: ‘je moet altijd het antwoord weten’ en ‘je mag niet om hulp vragen’ besef dan dat jij net zoveel recht hebt als ieder ander om het fout te hebben, het niet te weten, een slechte dag te hebben of om hulp te vragen.
7. Ontwikkel nieuwe interne scripts. Dus niet bij een nieuwe baan denken ‘wacht maar tot ze erachter komen dat ik geen flauw idee heb wat ik aan het doen bent’ maar ‘Iedereen die ergens nieuw begint voelt zich onzeker in het begin. Ik weet misschien niet alles maar ben wel slim genoeg om het uit te vinden.’
8. Visualiseer je succes. Net als atleten doen, visualiseer van tevoren hoe je kalm en rustig antwoord geeft op de vragen in je sollicitatiegesprek in plaats van je rampen voor te stellen.
9. Beloon jezelf! Als het je lukt om een vicieuze cirkel te doorbreken, geef jezelf dan een oprecht schouderklopje.
10. Fake it ‘till you make it. Wacht niet tot je het kan voordat je het doet maar neem ook risico’s. Je zelfvertrouwen zal meegroeien.

Tessa is actief aan de slag gegaan en hoewel zij regelmatig nog geplaagd wordt door imposter gedachten laat zij zich hier niet meer door leiden. Ook ik zelf merk door mij meer te richten op momenten die goed gaan, negatieve gedachten op te merken en spannende dingen (zoals het schrijven van deze blog) aan te gaan in plaats van uit te stellen meer tevreden ben met mezelf en vertrouw op mijn capaciteiten. 

Herken jij je in het verhaal van Tessa en ga je aan de slag met de bovenstaande tips? Besef dan dat gevoelens als een soort trage slak achter je verstand aan bewegen en als laatste veranderen. Dus eerst maar anders doen en dan volgt je gevoel later wel…

Voor meer informatie, kan je klikken op onderstaande links:
Ted Talk van Carol Dweck over mindset
Ted Talk van Brené Brown over de kracht van kwetsbaarheid
Ted Talk Valerie Brown over het Imposter Syndrome
De 10 stappen van Valerie Young
Artikel met onderzoek over het Imposter Syndrome