Wanneer je terug denkt aan de laatste keer dat je je schaamde. Wat dacht je toen? Wat voelde je aan je lijf? Wat wilde je het liefst doen? En wat was je grootste angst dat anderen zouden denken over jou? Ik wed dat je de antwoorden op deze vragen zo maar kon geven. Waar heeft dit mee te maken? Schaamte is een emotie die voortkomt uit onze aangeboren behoefte om bij anderen te horen en door hen geliefd te worden.

We zijn niet geboren om alleen te zijn. Het horen in een groep biedt ons namelijk veiligheid. Denk maar eens aan een groep zebra’s op de savanne. Bij een aanval door een leeuw, heb je minder kans om opgegeten te worden als je samen bent. Daarbij is er in een groep altijd iemand die je kan helpen in tijden van nood. Er kunnen relaties ontstaan, die positieve gevoelens over onszelf en de ander stimuleren. Dit reguleert oxytocine, het knuffelhormoon, en het leidt tot warme herinneringen. Schaamte is mogelijk omdat wij als mensen ons kunnen verplaatsen in de gedachten die anderen over ons hebben. Wanneer we echter negatieve gevoelens van anderen ervaren, ontstaan ook bij onszelf gedachten, emoties en reacties. We krijgen de neiging weg te lopen, ons terug te trekken, onze excuses aan te bieden. Deze intenties komen voort uit ons gevoel van schaamte. Schaamte heeft vele gezichten.
In een lichtere mate kan dit zich uiten als gêne. Hierbij kan het nog positief uitpakken als we onze gevoelens met de anderen om ons heen delen en we kunnen lachen om de situatie. Wanneer we onszelf echter verwijten gaan maken, boos worden op ons zelf, onszelf gaan minachten, leidt dit tot sombere gevoelens. Schaamte kan zich ook uiten in het vernederen van anderen, zodat we onze pijnlijke gevoelens niet hoeven voelen. Als het ons lukt om onze schaamte te begrijpen; om onze schaamte te zien als de angst voor verstoting uit de groep, als een menselijke reactie die iedereen kan overkomen, kunnen we leren deze emotie te hanteren. Dan kunnen we kalmeren en de situatie beter overzien, zodat we ook andere gedachten en gevoelens ruimte kunnen geven en tot andere daden kunnen komen.

Met dank aan: Chris Irons en Paul Gilbert en hun introductie in de compassion focused therapy