Stress, kalmte, Stressjam en verdwalen in het bos?

Waarom stress goed is en kalmte ook

Vandaag gaan we even een klein ommetje maken door je eigen hersenen en sporen daar de verschillende onderdelen op die van belang zijn bij stress. Als je eenmaal snapt hoe het allemaal zit dan weet je ook ineens wat je wel moet doen en wat nu juist niet.

Allereerst hebben we de hypothalamus, dat is een ouder deel van de hersenen (alle zoogdieren hebben er één) en is onderdeel van het limbisch systeem, de emotionele hersenen. Als de hypothalamus wordt geactiveerd dan zet dit deel direct allerlei dingen aan de gang, een reeks van gebeurtenissen. Je zou kunnen zeggen dat de hypothalamus de thermostaat van het stresssysteem beheert. Door samen te werken met de hypofyse, dat is het deel dat allerlei hormonen afscheidt, stuurt ie allerlei belangrijke processen aan in het lichaam en stress is één van die processen.

Als er nu informatie binnenkomt die voor de hypothalamus reden is om de boel wat wakker te schudden. Eigenlijk gaat ons stresssysteem aan omdat we iets heel belangrijk en betekenisvol vinden. Die hypothalamus is zo gek nog niet. Stress heeft heel veel voordelen, je kunt met stress in je lichaam harder rennen, beter nadenken, sneller beslissingen nemen en ga zo maar door, die hypothalamus mag dan een opgewonden standje zijn, ze helpt ons enorm. Het is zelfs zo dat een wereldberoemde onderzoekster ons voorhoudt dat een leven zonder stress ook een leven zonder betekenis is!

Als de hypothalamus opgewonden raakt doet zij dat door een stofje aan te maken, CRH, corticotropin-releasing hormone. Omdat het in de wereld van het de wetenschap reuze hip is om ingewikkelde namen te bedenken (alsof die hersenen niet al ingewikkeld genoeg zijn zeg), noem ik steeds alleen de korte naam, anders raakt iedereen maar hopeloos in de war. CRH zorgt ervoor dat de hypofyse ook actief wordt en die gaat vervolgens snel ACTH aanmaken. Nou kun je je natuurlijk voorstellen dat al die opwindende hormonen ook spannend zijn voor de bijnieren en ja hoor, die gaan ook lekker meedoen en maken op hun beurt ook weer stofjes aan, cortisol. De meeste kennen deze naam wel, want geheel ten onrechte, heeft cortisol een bedenkelijke naam opgebouwd.

Hou je vast, want het wordt nog nét wat ingewikkelder, maar zodra je het eenmaal snapt, valt alles op z’n plek. Cortisol heeft eigenlijk een duidelijke klus, ze marcheert op naar de hippocampus, ook wel het zeepaardje genoemd (vanwege zijn vorm). En daar probeert ze alle onrust weer wat te dempen. Ze doet dat door dat zeepaardje lekker actief te maken en die heeft een reuze kalmerende werking op de hypothalamus. Dus gelukkig hebben we dat prachtige hormoon, cortisol, want die zorgt ervoor dat de hypofyse, toch een wat nerveus en opgewonden standje, kalmeert. Ze doet erg goed werk, elke dag weer. Zo heb je dus de voordelen van stress en de voordelen van rust, fantastisch toch?

Nou heeft dat zeepaardje wel wat eisen, zullen we maar zeggen, ze heeft gewoon een aantal hobby’s. Een van die hobby’s is dat ze het heerlijk vindt als er lekker veel bewogen wordt en haast nog leuker vindt ze het als ze de weg moet zoeken, bijvoorbeeld als je lekker gaat wandelen of fietsen op een nieuwe plek. Bewegen en de weg zoeken (ruimtelijke oriëntatie) activeren het zeepaardje en die zorgt er dan voor dat de hypothalamus steeds opnieuw tot rust komt. Gek genoeg moet je als je overspannen bent dus juist niet alleen op bed gaan liggen, omdat je zo moe bent, maar je zou eigenlijk moeten verdwalen in het bos.

Tot nog toe best duidelijk toch? Stress is goed en kalmte is ook goed, zo lang ze elkaar maar afwisselen. Maar ja, bij alle goeds gaat er ook weleens wat mis. Vooral als er iets erg belangrijks is en de hypothalamus kan daar maar geen genoeg van krijgen, ontstaan er problemen. De hippocampus raakt dan vermoeid en wordt overstelpt door cortisol. Helaas is alles waar “te” voor staat verkeerd en zo ook met de hippocampus. Teveel cortisol doet de hippocampus een beetje ineenkrimpen van ellende en dan loopt het allemaal spaak. De rem is weg en het gaspedaal wordt steeds dieper ingetrapt. Dat gebeurt dus vooral als er dingen in je leven gebeuren die erg van belang zijn voor je. Je krijgt je werk niet af en je vindt je werk wel van belang. Of je hebt ruzie met je baas en bent bang dat je dat je job kost. Je hebt ruzie met je partner en weet niet meer hoe je daar uit moet komen. Dat soort dingen, weet je wel. Eigenlijk lijkt het zo te zijn dat je van stress niet echt ongezond wordt, zolang je mevrouw hypothalamus vertrouwt. Ze gaat aan om je te helpen en probeert je aan te zetten om goed na te denken en verstandige dingen te doen. De hippocampus helpt net zo hard, maar probeert juist het hele zwikkie weer wat te kalmeren. Doe je de goeie dingen, dan is dat veel makkelijker!

Oké, dus dat is dan het eerste deel van het verhaal, alle delen die we nu genoemd hebben zijn onderdeel van de zogenaamde stress-as. Onder die stress-as echter zit nog de twee amygdala. Eigenlijk zijn het twee kernen die graag negatieve boodschappen verspreiden. Het zijn een soort van roddeltantes zeg maar. Ze onthouden alles en als ze van streek raken, zorgen ze voor heel veel negatieve herinneringen, zo maar gratis. Van al die negatieve roddel wordt de hypothalamus weer helemaal opgewonden natuurlijk en helemaal in de stress. Normaal valt dat echter mee. Met je denkbrein, en dan vooral helemaal aan de voorkant, vlak boven je ogen, rem je de negatieve roddeltantes. Pas als de rem wegvalt, krijgen de roddeltantes vrij baan en gaan ze de hypothalamus helemaal van streek maken. Je moet dus eigenlijk dat denkbrein, of eigenlijk dat gedeelte aan de onderkant van de prefrontale cortex, vlak boven je ogen, activeren. Dat doe je door lekker te bewegen bijvoorbeeld. Maar ook door empathie te voelen met anderen, door anderen gevoelsmatig te helpen zeg maar. Of door naar muziek te luisteren of eens even lekker rustig na te denken over het leven, door te reflecteren en je gevoelens te benoemen (‘name it to tame it’, heet dit in de psychologie). Lekker slapen helpt overigens ook uitstekend hoor, niks mis mee. De slaap activeert ook nog de hippocampus, dus als het even kan, vooral een lekker tukje doen. Niet de hele dag natuurlijk, want je moet flink bewegen en soms even verdwalen, weet je nog, anders gaat die hippocampus z’n werk niet doen.

Oh ja, voor de jongeren onder ons, allerlei dingen tegelijk doen, put de prefrontale cortex uit en ook de hippocampus. Dus als je je overspannen voelt en moe, even ophouden met tijdens je huiswerk ondertussen internetten, snapchatten, mailen, appen, facebook bekijken en ander leuks.

Dus heb je last van stress, moet je niet gaan niksen! Je moet juist allerlei hersengebieden activeren! Dat doe je door samen met vrienden te praten over het leven (filosoferen en reflecteren), door te benoemen wat je echt voelt, door te bewegen en de weg kwijt te raken in het bos, door mee te leven met andere mensen, door lekker naar muziek te luisteren of beter nog, door zelf muziek te maken.

Eigenlijk allemaal reuze logisch toch, dat brein van ons? Je hebt delen die de stressthermostaat omhoog draaien en delen die de thermostaat weer naar beneden draaien. Beide heb je nodig!

Stressjam

Wat doen we nou in die game van ons, Stressjam, die al die prijzen aan het winnen is? Nou, heel eenvoudig, de game is zo ontwikkeld dat precies die delen van je brein geactiveerd raken die nodig zijn bij stress. Dus je beweegt, je moet de weg zien te vinden in een vreemde wereld, je hoort steeds overal geluiden en muziek, je moet leren reflecteren op je eigen stress en je eigen handelen. Dus we activeren precies die delen van je brein die van belang zijn bij stress. En meer dan dat, je ziet de hele tijd voor je wanneer de een de overhand krijgt en wanneer de andere de overhand krijgt. Soms zal het gaspedaal het winnen en soms de rem. Door steeds feedback te krijgen en ermee te leren spelen, word je er handig mee. Als je stress nodig hebt, kun je het gaspedaal indrukken en als je juist kalmte nodig hebt, weet je ook wat je moet doen. Echt jammen met je stress dus, dat Stressjammen!!

Geplaatst op 28 oktober 2017 – lees tijd 6 minutes, 51 seconds

Geschreven door

Bernard Maarsingh