Het 3-luik over “Slim onthouden en slim vergeten” door Bernard Maarsingh, hebben we voor het gemak nu samengevoegd in 1 blog. Dan staat de informatie mooi bij elkaar om in één keer te lezen.

deel 1

Simpel, onze hersenen zijn een soort van computers met hardware, software en een harde schijf, toch? Nou nee, eigenlijk klopt er helemaal niets van dat beeld. We hebben geen harde schijf, geen software en onze hardware leeft. Ons geheugen is een prachtig staaltje knutselwerk. Nu, op dit moment, terwijl je dit blogje leest, maakt je brein een enorme hoeveelheid nieuwe verbindingen aan, letterlijk duizenden per seconde. Overigens komen er niet alleen nieuwe verbindingen bij, ze worden er net zo hard ook weer afgesnoeid. En in al dat weelderige leven zit ons geheugen verstopt.

Hoe dat ongeveer in z’n werk gaat? Nou, eigenlijk is het zo dat we de dingen die we meemaken omzetten in code en die code versturen we van zenuwcel naar zenuwcel. Neuronen babbelen dus eigenlijk met elkaar. Dat babbelen doen ze via uitlopers. En vergis je niet, neuronen zijn echte kletstantes, ze babbelen met heel veel andere cellen, soms wel met 10.000 andere! Via het ‘mondje’ wordt de boel verzonden, dat zijn de lange uitlopers, de axonen, en via het ‘oortje’ wordt de code binnengehaald, dat zijn de korte uitlopers, de dendrieten.

Oke, dan nu naar het geheugen. Stel je komt voor het eerst een ouder wordend vrouwtje tegen. Later leer je haar kennen als oma. Die oma heeft een bepaald postuur, een bepaalde stem, een bepaalde geur en nog allerlei andere kenmerkende trekjes. Elke keer dat je oma tegenkomt worden er cellen geactiveerd in de visuele cortex (waar de dingen binnenkomen die je ziet) en tegelijkertijd in de auditieve cortex (waar de dingen binnenkomen die je hoort) en nog in allerlei andere gebieden die te maken hebben met bijvoorbeeld emoties. En nu komt de truc, ‘ what fires together, wires together’. De gebieden waarmee je oma waarneemt raken met elkaar verbonden, letterlijk. Je maakt letterlijk nieuwe verbindingen aan. En die verbindingen tussen hersengebieden worden sterker als je oma vaker treft en meer emotionele dingen met haar meemaakt. Zo gaat dat met allerlei dingen die we onthouden. Dus zowel de plaatsnamen die je vroeger moest onthouden bij aardrijkskunde, als bij de bewegingen die bij voetbal horen. Door veel te oefenen, krijg je steeds meer bedrading.

Nu zijn er allerlei leuke trucjes die je kunt gebruiken om de aanmaak van die verbindingen te versnellen. Soms is dat reuze handig, want sommige dingen wil je immers graag onthouden. Maar soms is dat onhandig, want als je iets traumatisch meemaakt, wil je juist dat de emoties die erbij horen wat slijten, toch? Het interessante is dat beide kan, maar daar over de volgende keer meer…….

deel 2

Goed, de grote truc is dus dat neuronen die tegelijkertijd kletsen, na verloop van tijd elkaar aansteken met hun geklets. Ze raken letterlijk met elkaar verbonden. Als dat eenmaal zo is, maakt het niet meer zoveel uit wat je als eerste aanzet, de neuronen die bij oma horen in de visuele cortex (je ziet een plaatje van oma) of de neuronen in de auditieve cortex (je hoort de stem van oma), je weet direct wie het is.

Met nieuwe technieken kun je zelfs waarnemen hoe die veranderingen gaan. Op de site van de Universiteit van California hebben ze een aantal spannende video’s die dit mooi laten zien, klik maar eens hier.

De kwaliteit van de verbindingen bepaalt ook de kwaliteit van je herinnering. Normaal gesproken duurt een verandering in een cel ongeveer 3 tot 5 minuten en binnen 10 minuten is die verandering weer verdwenen. Dus de eerste keer dat je oma ziet, herken je haar nog eventjes, maar dan verdwijnt ze weer uit je geheugen. Als je haar echter vaker dan 4 keer ziet (en hoort en ruikt en voelt enzovoort) in een uur, dan gebeurt er wat anders. De synaps, de plek waar het axon en de dendriet elkaar treffen (weet je nog het mondje en het oortje van de neuron), deelt zich en er vormen zich allemaal nieuwe synapsen. Je wordt zo steeds maar beter in oma herkennen, je oma-herken-voelsprieten nemen letterlijk toe. Maar die veranderingen zijn natuurlijk eerst nog niet zo stevig, ze zijn vrij makkelijk omkeerbaar, zeg maar. Iedereen die allerlei woorden uit een vreemde taal weleens uit z’n hoofd heeft moeten leren, weet dat. Je raakt helaas na verloop van tijd de meeste woorden weer kwijt.

En nou komt de truc, die verbindingen kun je consolideren, zoals dat heet en je kunt ze labiel maken. Consolideren betekent eigenlijk dat je ervoor zorgt dat je de boel stevig met elkaar verbindt. Labiel maken betekent eigenlijk dat je de boel weer losmaakt van elkaar. Een beetje zoals wanneer je een vlot bouwt van boomstammen. Je kunt de boomstammen stevig aan elkaar binden, en hoe meer verbindingen je maakt hoe steviger de boel wordt. Maar als je de boel verwaarloost, of je peutert expres de verbindingen los, dan valt je prachtige vlot weer uit elkaar in boomstammen. Zo werkt dat nou ook met herinneringen. Je kunt herinneringen consolideren en je kunt ze labieler maken.

Hoe doe je dat nou slim? Nou daarover de volgende blog meer……

deel 3

Oké, we weten nu al veel meer over hoe het geheugen werkt, we schrijven de boel niet weg op een harde schijf, maar we herbedraden onszelf elk moment van de dag. Sommige herinneringen raken langzamerhand weg (worden labieler) en andere herinneringen versterken zich (worden geconsolideerd).

Eerst maar eens even over slim onthouden, je kunt niet alles tegelijk ten slotte. Als je iets terughaalt uit je herinnering dan probeer je zo goed en kwaad als het gaat dat hele netwerk van onderling verbonden neuronen weer te activeren. Maar het was geen harde schijf, weet je nog. De herinneringen, al die tegen elkaar babbelende neuron-tantes, en al de dingen die er buiten je plaatsvinden, de nieuwe babbelzieke neuronen, gaan door elkaar heen praten. Dus de herinnering raakt altijd verbonden met het hier-en-nu. Door je meer af te sluiten, dus door je te concentreren, blijven je herinneringen zuiverder bestaan. Een extreme vorm van je afsluiten noemen we dissociatie. Vooral mensen die trauma’s hebben meegemaakt, kunnen daar last van hebben. Dissociatie treedt altijd op als iemand erg emotioneel is.

Aan de andere kant is het zo, dat als je jezelf openstelt voor afleidende prikkels en je dus juist slecht afsluit, dan krijg je een slordige herinnering. Eigenlijk kent iedereen dat natuurlijk wel, soms leer je snel en als je steeds maar afgeleid bent, dan gaat het hopeloos langzaam.

Nou heb je mentale toestanden waarin mensen zich enorm scherp kunnen concentreren (dissociatie is er een mooi voorbeeld van), je kunt ze helemaal niet meer bereiken. Dat is reuze handig bij het Engelse lesje, maar minder handig als je je trauma steeds maar herinnert. Bij het Engelse lesje help het enorm als je ervoor zorgt dat je een beetje emotioneel bent tijdens het leren, want emoties activeren je concentratie, je raakt er een beetje vertunneld van. Als je dus gekke, levendige, vieze, seksuele fantasieën bedenkt tijdens het leren, dan kun je het later weer veel makkelijker terugroepen door gewoon dezelfde gekke, levendige, vieze en seksuele fantasieën weer in je herinnering te brengen. De Engelse woordjes kleven gewoon vast aan de fantasieën, dus die herinner je dan ook.

Maar er zijn meer van die slimmigheidjes. Als je voor het slapen gaan je Engelse woordjes nog even doorneemt, dan pakt de slaap de boel ook verder op, je wordt slapend wijs! Slapen blijkt een uitstekende manier te zijn om herinneringen te consolideren. Het grappige is dat we dat vaak ook merken. Je merkt het aan de manier waarop je droomt. Als je wakker wordt uit je droom, dan ben je heel snel de inhoud kwijt. Wetenschappers denken dat dit een soort van beveiliging is. Door de informatie snel af te sluiten, wordt het niet vervuild met alle indrukken van de morgen. Het nachtelijke opslagwerk wordt zo mooi beschermd. Voor mensen met trauma’s is dit prachtige slaapwerk weer minder plezant natuurlijk. De toch al vervelende herinnering, wordt keurig geconsolideerd tijdens de slaap.

Je snapt het al, als je iets wilt vergeten, dan werkt het precies andersom. Je moet er juist voor zorgen dat je de herinnering naar boven haalt en dan moet je jezelf heel erg afleiden. Therapeuten doen dat bijvoorbeeld door snel met hun hand voor je ogen heen en weer te zwaaien tijdens een herbeleving, EMDR heet die behandeling. Steeds opnieuw haal je de herinnering naar boven en steeds opnieuw vervuil je de herinnering. Effect: de herinneringen worden labieler en vallen uit elkaar. Een beetje als een mammoet die vastgevroren is geraakt in het ijs en eeuwen later nog prachtig heel kan zijn en zodra je die ontdooit, valt ie uit elkaar en wordt nooit meer de oude.

Slim onthouden en slim vergeten, niet eens zo moeilijk dus, als je weet hoe het werkt!