Wat doet je brein nou eigenlijk als je even rustig voor je uit zit te staren? Nou, het interessante is dat er dan veel gebeurt, terwijl je vaak het idee hebt dat je even ‘uit’staat. Je hele gevoel van wie je bent, met verleden en toekomst en al, bouw je op als je even zit te niksen, bizar hè?
Default Mode Network
Nog niet zo lang geleden ontdekten we dat het brein een standje heeft dat aangaat zodra je even niks doet, dus nergens bewust aandacht aan geeft. De hersengebieden die geactiveerd worden als je zit te niksnutten wordt vandaag de dag Default Mode Network genoemd, een soort standaard achtergrond standje. Het standje waar je brein op terugvalt als er even niks te doen is. En gek genoeg is er heel veel over te vertellen, hoe meer onderzoek er naar gedaan wordt, hoe interessanter het wordt. De basisstand van je hersenen, die eigenlijk een heel netwerk van hersengebieden is, heeft met allerlei gezondheidsaspecten te maken. Het lijkt samen te hangen met geheugen, met creativiteit, maar ook met bijvoorbeeld het herbedraden van het brein en, als het niet goed werkt, met depressie, Alzheimer, ADHD, angstklachten en nog veel meer beelden.
Het netwerk bestaat uit een reeks van gebieden, zoals de Amygdala en de Hippocampus die vooral veel te maken hebben met emoties en geheugen. Maar ook bijvoorbeeld het middelste gedeelte van de Prefrontale Cortex, maar vooral ook het achterste gedeelte van de Cingulate Cortex worden actiever zodra je zit te niksnutten. Ingewikkelde woorden, maar wat betekent dat eigenlijk dat die gebieden actiever worden? Nou, je zou dit het ego kunnen noemen, zodra je zit te niksen, herordent dit netwerk alle indrukken en geeft je een gevoel van wie je bent in de tijd. Je zou kunnen zeggen, het ordent het verleden en bereidt je voor op de toekomst, maar geeft je vooral een gevoel van identiteit, het is heel erg op jezelf gericht. Het grappige is dat heel veel cliënten behoefte hebben om iets, bijvoorbeeld een vervelende gebeurtenis, een plekje te geven. Dat is nou precies wat dit netwerk doet, zodra je het even de tijd geeft.
Wat je nu vaak ziet als mensen bijvoorbeeld vervelende gebeurtenissen hebben meegemaakt, is dat ze moeite hebben om even rustig te gaan zitten. Ze worden dan direct onrustig en merken dat ze allerlei drukke gedachten krijgen. Als je vraagt wat voor gedachten, dan kunnen ze dat vaak niet eens precies zeggen, het zijn eerder flarden van gedachten, dan uitgebreide en uitgewerkte gedachtegangen. Maar emoties horen er ook bij en ook allerlei herinneringen. Als er vervelende dingen zijn gebeurd, zijn het ook veel nare gevoelens en nare herinneringen.
Gek genoeg is het toch van belang dat je je hier zo nu en dan aan overgeeft, liefst niet de hele dag, maar met grote regelmaat eventjes, laten we zeggen elke uur 5 minuutjes ofzo. Het zorgt er namelijk voor dat je brein de moeilijke ervaringen op een betekenisvolle manier herordent en verwerkt. Ze verbindt als het ware de ervaringen met je gevoel van wie je bent. Hoe meer je hier aan wilt ontsnappen, hoe meer het aan de deur klopt, maar ook hoe moeilijker het wordt om vervelende ervaringen ‘een plekje te geven’, oftewel, zoals psychologen dat noemen, om het te integreren in je persoonlijkheid.
Veel mensen hebben zoiets van, ‘daar moet ik maar niet aan beginnen, want als ik daar aan begin dan houdt het nooit meer op’. Maar dat is nou net niet waar, sterker nog, dat gebeurt eigenlijk alleen als je het juist steeds bevecht. Het aardige van het systeem is namelijk dat het direct weggaat zodra je je aandacht op iets anders richt, het kan alleen aanstaan als je even niets aan je hoofd hebt.
Wat als er iets mis gaat met dat lummelen?
Maar wat nou als er echt wat mis gaat, want dat Default Mode Network, zoals het gedoopt is, lijkt ook samen te hangen met allerlei ellende, zoals depressies, angststoornissen en zelfs met Alzheimer. Vaak is het dan zo dat het óf onvoldoende werkt, zoals dat bij Alzheimer het geval is; juist het geheugen gedeelte lijkt dan stil te vallen, zodat je dagelijkse gebeurtenissen niet opgeslagen worden. Grappig genoeg blijft de empathische en emotionele activiteit wel bestaan, waardoor de Alzheimer patiënt wel aardig en emotioneel blijft, soms zelf wat overdreven emotioneel.
Bij depressieve en angstige mensen is het default netwerk (het ‘terugval-netwerk’) juist extra actief. En wat ook nog van belang is om te weten, is dat het aanzetten van dat Default Mode Network ook energie kost, het lijkt zelfs een uitgesproken energievretend systeem te zijn. Je zou kunnen zeggen dat er gebeurtenissen zijn die hoognodig op hun plek gezet moeten worden en daar heeft je brein best wel wat energie voor over. Dat op hun plek zetten, is niet ergens op een fysiek plekje in het hoofd, maar veel meer in je gevoel ‘iemand te zijn in ruimte en tijd’, dus in je gevoel ‘dit ben ik’. Het lastige is alleen dat de gedachten en gevoelens en herinneringen vaak niet leuk zijn, of sterker nog, bij een depressie zijn ze uitgesproken negatief en bij angstklachten uitgesproken beangstigend. Zodra iemand even niks doet, wordt ie overvallen door een overweldigend akelig gevoel. En omdat het echt moeilijk is om daar eens even lekker voor te gaan zitten – het levert immers een uitgesproken klotegevoel op – wil eigenlijk iedereen er vanaf. Toch zijn er wel degelijk indicaties dat er even goed voor gaan zitten wel helpt, maar doe dat dan met iemand die er wat vanaf weet.
Wat veel mensen gebeurt, is dat ze inactief worden, ze laten het steeds meer over zich heen komen en doen steeds minder en dat is echt niet werkend, het zorgt ervoor dat die rond zoemende gedachten steeds versterkt worden. Dus die rusttoestand van de hersenen levert dan alleen nog ellende op. Je piekert, maakt je zorgen, voelt je ellendig en piekert daar weer over én je zelfbeeld verandert ook flink, daar zorgt immers dat default netwerk voor. Vandaar ook dat psychologen de neiging hebben om als eerste doel activering voorschrijven: ‘hup, uit de stoel’.
Ook een andere strategie die steeds hipper wordt en bewezen effectief is, een manier waarop je dat overactieve Default Mode Network aan banden legt, is de moeite van het uitproberen waard. Dat is oefenen met meditatie oefeningen of mindfulness. Het blijkt namelijk dat je met dit soort oefeningen heel slim gebruik maakt van hoe het brein precies werkt. Wat je doet, is dat je je hersenen iets simpels te doen geeft, bijvoorbeeld ‘volg je ademhaling’, ‘tel tot 10 en probeer je aandacht daarbij te houden’, ‘voel je lichaam van je voeten tot je kruin’ en die simpele opdracht drukt op de uitknop van het Default Mode Network. Dat duurt natuurlijk maar even, want zodra je aandacht afneemt, schiet dat default-netwerk weer aan. Maar door te oefenen, wordt je er steeds handiger in en kalmeer je dat overactieve, op jezelf en je emoties gerichte netwerk en ook belangrijk, verlies je niet zoveel energie, want die hersenen kunnen er wat van, maar ongeveer 5 % van je lichaam bestaat uit hersenen en meer dan 20% van je energie gaat er naartoe. Gek genoeg neemt ook vooral dat Default Mode Network heel veel energie.
Spelen met het Default Mode Network
Er is nog meer leuks te vertellen over dat netwerk dat juist aangaat als je je aandacht even niet richt op iets. We hebben al gezien dat het je geheugen enorm helpt, maar het doet nog veel meer. Het helpt je bijvoorbeeld aan een gevoel van identiteit, passend bij je ervaringen. Je zou dat je ego kunnen noemen en die heeft allerlei belangrijke functies, maar helaas ook allerlei nadelen, dat zagen we in het vorige blogje.
Het helpt dus om nu en dan dat Default Network aan te zetten door even te lummelen, maar tegelijkertijd is er wat anders aan de hand. Je kunt je voorstellen dat je tijdens het leren liever niet dat rust-netwerk aan wilt hebben, omdat je dan je aandacht niet op het geleerde hebt, maar op je eigen innerlijke dagdroom wereld (je ego). En omdat je brein niet het aandachtsnetwerk en het lummelnetwerk tegelijk aan kan zetten, wil je tijdens het leren juist minder Default Mode Network zien. Goed leren doe je door eerst alle aandacht te zetten op de inhoud (maximaal een uurtje ofzo) en daarna pas ga je even lummelen. Tijdens het leren wil je liever niet lummelen, omdat je dan allerlei info mist.
Wat blijkt nou, hoe meer je van hetgeen je wilt leren een spel maakt, hoe minder default mode network tijdens je leersessie, klik hier voor meer wetenschappelijke achtergrond. Gaming zorgt er dus voor dat je sneller leert, omdat je niet met allerlei afleidende innerlijke gedachtespinsels bezig bent. Al spelend leren, is dus echt superslim! Na het leren, zou je eigenlijk een minuut of wat moeten lummelen, zodat je het goed opslaat in je geheugen, zo werkt dat. Iedereen die weleens naar die prachtige natuurfilms van David Attenborough (en anderen natuurlijk) heeft gekeken, heeft al heel vaak gezien hoe jonge dieren leren; precies, al spelend. Grappig genoeg is dat dus superslim. Een van de beste scholingssystemen van de wereld, dat van Finland, maakt daar actief gebruik van door spelen belangrijk te maken. Maar dat spelen goed is, geldt dus net zo hard voor volwassenen!
En ziedaar nog een mooie verklaring waarom Stressjam zo effectief lijkt te zijn in het aanleren van stressvaardigheden, we stoppen je in een game en al gamend wordt je handig, opgeslokt door je aandachtsnetwerk. Naderhand moet je dan dus even lummelen, want dat helpt om het geleerde te laten beklijven. Zie voor meer informatie de website van Jamzone.
